چرخش عجیب بازارهای هنری

رکوردشکنی کریستیز و ساتبیز دو حراجی رقیب و بزرگ فروش آثار هنری، یکی از اتفاق‌های مهم این دوره بود که پیش‌تر مفصل درباره‌اش نوشتیم. «گیوم سروتی» مدیر ارشد اجرایی حراجی کریستیز اعلام کرده برای اولین بار در تاریخ، فروش آثار هنری به مشتریان آسیایی از مشتریان آمریکایی فراتر رفته است. پیتر وهلر مدیر حراجی Ketterer Kunst آلمان می‌گوید کسی فکرش را هم نمی‌کرد که مشتریان با چنین سرعتی به فضای آنلاین روی آورند. همه‌گیری کرونا انگیزه بزرگی برای دیجیتالیزه شدن ایجاد کرد. در مواردی حتی پیشنهادهای بالای یک میلیون یورو هم از شرکت‌کنندگان آنلاین دریافت کردیم. مارتین ب مدیرعامل حراج‌خانه Dorotheum در بیانیه‌ای اعلام کرد، وب‌سایت این حراجی فقط در ماه ژوئن (خرداد- تیر ۹۹) به تنهایی یک میلیون بازدیدکننده داشت و در این مدت شاهد هجوم مشتریان جدید و جوانانی بودیم که به حراج‌های ما علاقه نشان دادند.

افزایش خریداران هنر در ایران؟

در ایران نیز گویا اتفاق عجیبی افتاده است. روز گذشته لیلی گلستان مدیر گالری گلستان که یکی از فعال‌ترین چهره‌های بازار هنرهای تجسمی است در گفت‌وگو با «ایسنا» گفت برگزاری نمایشگاه‌های آنلاین هنری به افزایش خریداران خارجی منجر شده است و آدم‌های جدیدی وارد این عرصه‌ شده‌اند که پیش‌تر خریدار آثار هنری نبودند. او در پاسخ به این پرسش که آیا برگزاری نمایشگاه‌های آنلاین تجربه موفقیت‌آمیزی بوده است، اظهار کرد: اگر در شرایط عادی سه نمایشگاه حضوری برگزار می‌کردیم و به عنوان مثال از هر نمایشگاه ۱۰ اثر به فروش می‌رسید، در نمایشگاه‌ آنلاین ۲۰ اثر خریداری می‌شود. در واقع می‌توان گفت که برگزاری نمایشگاه‌های آنلاین با فروش دو برابری همراه شده است. لیلی گلستان می‌گوید یکی دیگر از خوبی‌های برگزاری نمایشگاه‌های آنلاین این است که فروش خارج از کشور افزایش پیدا کرده و در این مدت ایرانی‌های مقیم کشورهای انگلیس، آلمان، فرانسه، ژاپن و… حدود ۴۰ اثر از نمایشگاه‌ خریداری و از هنرمندان جوان حمایت کردند؛ موضوعی که پیش‌تر، تا این اندازه تجربه آن را نداشتیم.

او یادآور شد تجربه فروش آنلاین باعث شد که در این مدت با آدم‌های جدیدی آشنا شوم. خریدارانی که پیش‌تر خریدار نبودند و در این چرخه آنلاین، به جمع خریداران آثار هنری افزوده شدند. سجاد باغبان ماهر، استاد دانشگاه هنر اصفهان و مدیر گالری ساربان در گفت وگو با «ایمنا» درباره وضعیت هنرهای تجسمی در این دوران می‌گوید: کرونا به فرآیند خلق و آفرینش آثار هنری آسیب جدی وارد نکرد چراکه حوزه هنرهای تجسمی فعالیتی انفرادی است و اغلب افراد به تنهایی در آتلیه‌های خود مشغول خلق آثار هستند بنابراین همچون سایر هنرها از جمله تئاتر یا سینما دچار مشکل نشد کما اینکه بسیاری از هنرمندان محدودیت‌های اعمال‌شده را به فرصتی برای فعالیت‌های هنری خود تبدیل کردند.

این استاد دانشگاه معتقد است: در این دوران بسیاری از گالری‌ها «هرس» شدند. چراکه تا قبل از این، تعداد زیادی گالری وجود داشت که اصول اقتصادی گالری‌داری را به‌درستی رعایت نمی‌کردند و بسیاری از تحلیلگران معتقد بودند که این نوع گالری‌ها به‌زودی با مشکل مواجه می‌شوند که چنین هم شد. شاید بیشتر گالری‌هایی که از چرخه خارج شدند یا درحال خارج شدن هستند از این دسته بودند.باغبان ماهر می‌افزاید: در سال ۹۹ علاوه بر شیوع ویروس کرونا، جامعه شاهد تلاطم و تورم اقتصادی، به‌ویژه در نیمه دوم سال بود. این وضعیت در بازارهایی از جمله طلا، مسکن یا ارز حاکم بود و این موضوع باعث شد افرادی که با نیت سرمایه‌گذاری وارد حوزه هنرهای تجسمی می‌شوند انگیزه بیشتری پیدا کنند. حداقل برای هنرمندان نسبتا قدیمی و جاافتاده، سال ۹۹ از لحاظ اقتصادی سال خوبی بود. همچنین رشدی در خرید خارجی آثار هنرهای تجسمی رخ داد که به‌دلیل کاهش ارزش ریال بود. به‌ویژه ایرانیان خارج از کشور که درآمدشان به ریال نیست امکان بیشتری در خرید آثار هنری پیدا کردند. در واقع آثاری که برای آنها بسیار «گران» محسوب می‌شد اکنون مقرون به صرفه است.

حسین محسنی، مدیر گالری «آرتیبیشن» که سال‌هاست به‌صورت مجازی فعالیت می‌کند نیز در گفت‌وگو با اعتماد آنلاین می‌گوید: در دوره شیوع کرونا چون افراد جامعه از شرایط اقتصادی خود ترس داشتند خرید آثار جوانان به مراتب کمتر از قبل شد، اما در مقابل خرید آثار استادان، هنرمندان مطرح یا به اصطلاح «مستر» به مراتب افزایش یافت، به این دلیل که افزایش نرخ دلار یا کاهش نرخ ریال داشتیم و هنرمندان مستر آثارشان از نظر قیمت در بازارهای بین‌المللی به دلار خرید و فروش می‌شود؛ مثلا اگر اثر سهراب سپهری اسفندماه یک میلیارد تومان بوده است الان ممکن است یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان شده باشد، اما از آن طرف، دلار ۱۳ هزار تومانی ۳۰ هزار تومان شده است. بنابراین برای سرمایه‌گذار و خریدار آثار مستر، خریدهای کنونی به مراتب جذاب‌تر است چون الان به نسبتی که ارزش ریال کاهش پیدا کرده نرخ آثار هنری در ایران افزایش نیافته است.

این فعال بازار هنرهای تجسمی می‌گوید اختلاف ارز، بورس و… ما را هم بر آن داشت تا سرمایه‌گذاری روی هنر را بیشتر معرفی کنیم، برای همین مخاطبانی در این مدت داشتیم که تا به حال اثر هنری خریداری نمی‌کردند اما به سرمایه‌گذاری در هنر روی آورده‌اند. افراد این قشر بیشتر از قبل شده‌اند اما نه اینکه از صد درصد خریداران‌مان سهم زیادی را به خود اختصاص دهند؛ شاید بتوان گفت حدود ۲۰، ۳۰ درصد از کسانی که تازه به سرمایه‌گذاری روی هنر وارد شده‌اند به جمع خریداران پیوسته‌اند. ضمن اینکه قبلا از این قشر کمتر داشته‌ایم؛ یعنی قبلا درباره نفود و توسعه بازار، کار سخت‌تری در پیش داشتیم اما این مدت به‌دلیل اختلاف ارز و بورس توانسته‌ایم افزایش سرمایه‌گذاری بیشتری در هنر داشته باشیم.