روند صعودی وام‌دهی یک‌شبه

تسهیلات قاعده‌مند عملیاتی است که از سوی بانک مرکزی صورت می‌گیرد و جایگزین اضافه‌‎برداشت بانک‌هاست. تسهیلات قاعده‌مند همان ریپوی کوتاه‌مدت است. تفاوت تسهیلات قاعده‌مند با ریپو در دو مورد است؛ نخست اینکه بازپرداخت ریپو 14روزه و بازپرداخت تسهیلات قاعده‌مند یک‌شبه (یک‌روزه) است. دوم اینکه نرخ سود ریپو در بازار کشف می‌شود ولی نرخ سود تسهیلات قاعده‌مند، سقف دالان یا همان 22درصد است. به عبارت دیگر بانک‌ها در انتهای روز ممکن است در محاسبات آخر روزشان دچار کمبود منابع شوند؛ از این‌رو از بانک مرکزی استقراض یک‌شبه می‌کند. روند مداخله بانک مرکزی در قالب تسهیلات قاعده‌مند از ابتدای سال‌جاری نشان می‌دهد که این میزان مداخله تا هفته دوم اردیبهشت، روندی کاهشی داشت. در ادامه و در دوهفته اخیر روند این مداخله معکوس شده و شکل صعودی به خود گرفته است. این موضوع می‌تواند نکته‌ای منفی در نظام‌ بانکداری تلقی شود؛ به این دلیل که بانک‌ها با کمبود منابع بیشتری مواجه شده و در نتیجه بیشتر از بانک مرکزی استقراض کرده‌اند.

جزئیات مرحله هفتم عملیات بازار باز در 1400

طبق گزارش روابط عمومی بانک مرکزی پیرو اطلاعیه روز ‌سه‌شنبه 21 اردیبهشت‌ماه۱۴۰۰ مبنی بر برگزاری حراج خرید مدت‌دار اوراق بدهی دولتی در عملیات بازار باز، پنج بانک و یک موسسه اعتباری غیربانکی، سفارش فروش اوراق بدهی دولتی در قالب توافق بازخرید ‌(ریپو) را تا مهلت تعیین‌شده (ساعت 12 روز شنبه مورخ 25 اردیبهشت‌ماه) در مجموع به ارزش 06/ 9 هزار میلیارد تومان از طریق سامانه بازار بین‌بانکی به بانک مرکزی ارسال کردند. با توجه به پیش‌بینی بانک مرکزی از وضعیت نقدینگی در بازار بین‌بانکی، موضع عملیاتی بانک مرکزی در این هفته کاهش جزئی نقدینگی بود. از این رو، بانک مرکزی با تزریق 83/ 2 هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق بازخرید با سررسید 14روزه با حداقل نرخ 80/ 19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. معاملات مربوط به این عملیات و معاملات مربوط به سررسید قراردادهای توافق بازخرید دو هفته قبل به ارزش 45/ 4 هزار میلیارد تومان در روز دو‌شنبه 27 اردیبهشت‌ماه انجام شد. به علاوه، در هفته منتهی به 27 اردیبهشت، سه بانک در 9 نوبت از اعتبارگیری قاعده‌مند (توافق بازخرید) در مجموع به ارزش 18/ 19 هزار میلیارد تومان استفاده کردند. همچنین در این دوره، مبلغ 38/ 18 هزار میلیارد تومان از قراردادهای بازخرید انجام‌شده در قالب اعتبارگیری قاعده‌مند سررسید شد. بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی می‌توانند در روزهای شنبه تا چهارشنبه از اعتبارگیری قاعده‌مند ‌(دریافت اعتبار با وثیقه از بانک مرکزی) مشروط به در اختیار داشتن اوراق بدهی دولتی و در قالب توافق بازخرید با نرخ سود سقف دالان ‌(22 درصد) استفاده کنند. همچنین در هفته منتهی به 27 اردیبهشت به میزان 39 میلیارد تومان اوراق بدهی دولتی متعلق به بانک مرکزی توسط کارگزاری این بانک در بازار ثانویه فروخته شد.

تصویر عملیات بازار باز در سال‌جاری

بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد که تا پیش از این و از ابتدای سال تا به حال عملیات بازار باز در شش مرحله تا 20 اردیبهشت‌ماه انجام شده است. نخستین مرحله از اجرای عملیات بازار باز در سال‌جاری توسط بانک مرکزی در 16 فروردین‌ماه انجام شد. با توجه به پیش‌بینی‌های بانک مرکزی از میزان نقدینگی موجود در بازار بین بانکی، این بانک با تزریق 25/ ‌6 هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق بازخرید با سررسید 14روزه با حداقل نرخ 8/ 19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. دومین مرحله از اجرای عملیات مذکور در 23 فروردین‌ماه سال‌جاری صورت گرفت. در این مرحله بانک مرکزی با تزریق 5/ 4 هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق بازخرید با سررسید 14روزه با حداقل نرخ 8/  19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. سومین مرحله از اجرای این عملیات در سال‌جاری در 30 فروردین‌ماه صورت گرفت که در آن، این نهاد پولی و مالی با تزریق پنج هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق بازخرید با سررسید 14روزه با حداقل نرخ 8/ 19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. چهارمین مرحله از اجرای عملیات بازار باز در تاریخ 6 اردیبهشت ماه انجام شد که بانک مرکزی با توجه به کفایت منابع در بازار بین بانکی ریالی، با سفارش فروش اوراق بدهی دولتی بانک‌های متقاضی موافقت نکرد. پنجمین مرحله از اجرای عملیات مذکور در تاریخ 13 اردیبهشت‌ماه انجام شد که بانک مرکزی با توجه به موضع تزریق محدود نقدینگی، با تزریق 42/ 4 هزار میلیارد تومان در قالب توافق بازخرید با سررسید 14روزه با حداقل نرخ 8/ 19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. در نهایت ششمین مرحله از اجرای عملیات بازار باز اجرای عملیات مذکور در تاریخ 20 اردیبهشت‌ماه انجام شد که بانک مرکزی با تزریق 11/ 2 هزار میلیارد تومان در قالب توافق بازخرید با سررسید 14روزه با حداقل نرخ 9/ 19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. در مجموع می‌توان بیان کرد که تا پایان اردیبهشت‌ماه سال‌جاری در مجموع

25/  11 هزار میلیارد تومان نقدینگی با نرخ زیر 20درصد از طریق عملیات بازار باز تزریق شده است. بانک مرکزی به‌منظور مدیریت نقدینگی موجود در بازار بین بانکی ریالی، عملیات بازار باز را به‌صورت هفتگی اجرا می‌کند. موضع عملیاتی این بانک ‌(خرید یا فروش از طریق ابزارهای موجود) براساس پیش‌بینی وضعیت نقدینگی در بازار بین ‌بانکی و با هدف کاهش نوسانات نرخ بازار بین‌بانکی حول نرخ هدف، از طریق انتشار اطلاعیه در سامانه بازار بین‌بانکی اعلام می‌شود. متعاقب اطلاعیه مزبور، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی می‌توانند در راستای مدیریت نقدینگی خود در بازار بین‌بانکی، نسبت به ارسال‌ سفارش‌ها تا مهلت تعیین‌شده از طریق سامانه بازار بین‌بانکی اقدام کنند.

ضرورت استفاده از عملیات بازار باز

اجرای عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی با هدف مدیریت مقداری نقدینگی و نرخ سود انجام می‌شود. از طریق تعقیب این بازار می‌توان تشخیص داد که سیاست بانک مرکزی تزریق ریال بیشتر به اقتصاد است یا این بانک سعی دارد حجم نقدینگی در اقتصاد را کنترل کند. نحوه آرایش بانک مرکزی در بازار باز براساس روند بازار بین‌بانکی انجام می‌شود در بازار بین‌بانکی بانک‌ها به یکدیگر به‌صورت کوتاه‌مدت وام اعطا می‌کنند؛ بانک مرکزی در این بازار نقش وام‌دهنده نهایی را دارد و با نرخ ثابت 22درصد به بانک‌های دارای کسری وام می‌دهد. اگر در بازار بین بانکی کسری منابع زیاد باشد و مراجعه به بانک مرکزی برای دریافت وام بالا برود، بانک مرکزی در بازار باز آرایش انبساطی می‌گیرد.

به عبارت دیگر، بانک مرکزی به وسیله عملیات بازار باز، بانک‌ها را به سمت اهداف خود هدایت می‌کند. بانک‌مرکزی با دو ابزار که در اختیار دارد نرخ سود را کنترل می‌کند؛ نخست، خرید و فروش اوراق دولتی به‌صورت قطعی و دوم، خرید و فروش این اوراق به‌صورت توافق بازخرید (ریپو). در روش نخست اگر بازار با کمبود منابع مواجه شود، بانک‌مرکزی اوراق بهادار دولتی یا اوراق بدهی بانک‌ها را از بانک‌ها می‌خرد و پول در اختیار آنها قرار می‌دهد و به این شکل با تزریق منابع، نرخ را در حالت افزایش مدیریت می‌کند و آن را کاهش می‌دهد یا تثبیت می‌کند و می‌تواند همین روند را به‌طور معکوس طی ‌کند. در روش دوم بانک‌مرکزی در صورتی که بازار بین بانکی با مازاد منابع روبه‌رو باشد، اوراق را به بانک‌ها می‌فروشد و در سررسید برعکس اوراق را از آنها خریداری می‌کند. روش بعدی بانک‌مرکزی، تسهیلات قاعده‌مند است. بانک‌مرکزی به‌منظور کنترل دامنه نرخ سود، اجازه نمی‌دهد نرخ از حدی بالاتر یا پایین‌تر برود و کف و سقفی برای آن وضع می‌کند. وضع نرخ کف به این معناست که اگر بانکی منابعی پایین‌تر از نرخ سود بازار خواست، نزد بانک‌مرکزی سپرده‌گذاری کند و بانک‌مرکزی با نرخ سود کف، منابع را به آن می‌دهد. نرخ سقف نیز به این معناست که اگر بانک‌ها نتوانستند از یکدیگر قرض بگیرند، با گذاشتن وثیقه نزد بانک‌مرکزی، می‌توانند با نرخ سقف تسهیلات بگیرند. این نرخ سود در واقع در یک دالان حرکت می‌کند که نرخ کف ۱۴درصد و نرخ سقف آن ۲۲درصد است. توافق بازخرید از رسوب اوراق در ترازنامه بانک‌مرکزی نیز جلوگیری می‌کند؛ چراکه عملا دو اختیار وجود دارد، یک اختیار خرید از سمت خریدار و یک اختیار فروش از سمت فروشنده که در سررسید این اختیارها معکوس می‌شود. این توافق‌‌ها جنبه مدیریت بازار نقدینگی را دارد و از جنس تزریق منابع به‌طور کوتاه‌مدت است. هدف این رویکرد، مدیریت نرخ سود است و مقدار و حجم پول، متغیری در دست بانک‌مرکزی است تا به وسیله آن نرخ سود را کنترل کند. عملیات بازار باز در بازار بین بانکی معمولا در روزهای چهارشنبه انجام می‌شود. از جمله شروط موفقیت عملیات بازار باز این است که در مرحله بعدی به سمت آزادسازی یا انعطاف بیشتر در نرخ سود سپرده‌ها حرکت کنیم. در طرح بانکداری مرکزی، تغییر ساختار بانک مرکزی دیده شده که به سیاست‌گذاری‌های جدید پولی کمک قابل‌توجهی می‌کند.